Als je het bericht krijgt dat je levensverwachting nog een aantal weken is, is dat heftig en intens verdrietig. Weliswaar is er niets zo moeilijk als aangeven wat de levensverwachting is, maar het levenseinde komt wel in zicht. Goed om dan over de weg naar het levenseinde te praten, ruimte te nemen voor het afscheid en voor verdriet. En wat het betekent om zo comfortabel mogelijk te zijn tot het einde. Maar ook om te leven tot het einde. Niet alleen maar met het afscheid en einde bezig zijn, maar ook met wat en wie er nu is, met dat wat plezier, alles wat mooi is en afleiding geeft. Sowieso doet ieder dat op zijn eigen unieke manier. Cicely Saunders verwoordde het zo:
You matter
because you are you,
and you matter
to the end of your life.
We will do all we can
not only to help you die peacefully,
but also to live until you die
Als iemand niet meer uit bed komt, niet meer eet, hooguit een slokje water drinkt, geen tabletten meer kan slikken, veel en diep slaapt, kan je zeggen dat de stervensfase is aangebroken. Deze fase wordt wel ieders laatste pad (“final common pathway”) genoemd.
In onze samenleving is het sterven geen alledaags gespreksonderwerp. Ook merk ik dat er weinig kennis over is. Onlangs werd ik bij het sterfbed geroepen van een vriendin “Is dit nu reutelen?” was de vraag. Het feit dat haar naasten erop bedacht waren en te weten dat de stervende er geen last van had, voorkwam veel schrik. Daarom ben ik blij met deze infographic, het reikt kennis aan en geeft woorden aan het stervensproces. Vandaag door de V&VN gepresenteerd.
Zelf ben ik meermaals aanwezig geweest bij het stervensproces en het moment van sterven. Het blijft een bijzondere ervaring. Soms zie je dat de stervende oplicht als ze iets ziet wat wij niet zien, maar wat de achterblijvers sterk het gevoel geeft dat de stervende gehaald wordt. Gister sprak ik een geestelijk verzorger, die aangaf zo te voelen dat de ziel bleef leven. Dat herken ik en het blijft een mysterie, waar verschillend over wordt gedacht en geloofd. Een mooi boek over de ervaringen op de grens van leven en dood is “In het licht van sterven”, van Ineke Koedam. Ook mede door haar hand is het tijdschrift Drempel uitgebracht bij het Expertisecentrum Sterven, een magazine over leven met sterven, zeer informatief. Vast onderdeel van mijn waakmand.
In de module “Besluitvorming rond het levenseinde” van de cursus Palliatieve Zorg gaan we dieper in op de rol, plek en beleving van de zorgverlener. Er vindt bewustwording plaats, herkenning en erkenning. Cursisten geven aan zich steviger te voelen na afloop. Verrijkt. Ook doen de individuele enneagram interviews en coaching gesprekken via Zoom goed. Ervaren als persoonlijk, nabij en veilig, heerlijk thuis zonder gereis. Er zijn nog een aantal plaatsen vrij in september in Oss en in Maastricht. Nog twee plekken vrij in Eindhoven; die in Elsloo en Amsterdam zitten vol. Meld je aan als je wil deelnemen! Voor een overzicht klik hier
De vervolgcursus Teamontwikkeling Palliatieve Zorg is ook van start gegaan. Wat deze cursus van je vraagt, is de bereidheid naar jezelf te kijken, zoals hoe jezelf met verlies en rouw omgaat. Vooralsnog wordt deze in company gegeven, maar vanaf januari ook in Oss!
PS: hier is een pdf van de infographic-sterven