Categorie: Geen categorie

Toename psychische klachten zorgpersoneel las ik onlangs in de krant. Vanwege de hoge werkdruk. Ik werd geraakt, niet alleen vanwege deze lijdensdruk, maar ook door het belang van aandacht voor de psyche van dit zorgpersoneel.  Dat krijgt het in de cursus Palliatieve Zorg, die ik geef. Het gaat niet alleen om aandacht voor de symptomen, besluitvorming, communicatie en spirituele zorg in de palliatieve fase, maar ook om  aandacht aan hoe jij zelf in de zorg staat. Met jouw gevoelens, gedachten, handelen en wie je in wezen bent. Met jouw stressreacties. Die vaak niet alleen te maken hebben met een hoge werkdruk, maar ook met je automatische patronen.

Daar kijken we naar m.b.v. het enneagram. Dit model brengt de verschillen in persoonlijkheid en je motivering in kaart.  Ook welke kenmerken je overneemt onder stress en hoe je je gezonde deel versterkt en daarmee je draagkracht vergroot. Dat doen we in een veilige setting, waarin je tot zelfreflectie komt, gespiegeld wordt en verbinding ervaart. Een persoonlijk coachgesprek maakt deel uit van de cursus.  Je ontdekt soms gestapeld verdriet of eerdere psychische verwondingen. Maar ook zicht op hoe je je staande hebt gehouden en hoe je er mee verder kan. Quotes van deelnemers aan deze cursus: “Heel interessant, een verrijking voor het leven.”” Zeer waardevol en nuttig, niet alleen voor mijn werk, maar ook gegroeid als mens”.

Velen in de palliatieve zorgverlening geven aan dat het zo’n voldoening geeft om er voor de ander te kunnen zijn. Om in afstemming op de ander echt contact te hebben en de juiste zorg te bieden. Om dit te kunnen blijven doen, is het des te belangrijker om ook naar jezelf als zorgverlener, als mens, te kijken, zoals naar je patronen onder stress. Wat bezorgt jouw stress en hoe uit stress zich bij jou? Wat zijn jouw valkuilen en schaduwkanten? Herkenning van patronen en erkenning daarvan, juist in een groep van gelijkgestemde mensen, doen zo goed. Als je benieuwd bent naar 9 verschillende stressreacties (deze gelden niet alleen voor zorgpersoneel), klik dan hier

Stress-reacties zijn diep menselijk en geven zicht op behoeften en verlangens waar niet aan voldaan is. Belangrijk dus dat je deze herkent. Ook bij de ander.  Als je je eigen levensgeluk serieus neemt en wil investeren in een cursus of persoonlijk gesprek, ben ik er voor jou! Voor zorgverleners in Rotterdam vanaf 10 oktober of vanaf 21 januari in Maastricht en anders, maak een afspraak. Van harte welkom!

Dit welkom is zo mooi verwoord door Floortje Agema in haar gedicht Welkom,  klik hier

 

Vorige week was ik aanwezig bij een masterclass gegeven door dr. Edith Eva Eger. Wat een indrukwekkend verhaal! Ik werd geraakt, geïnspireerd en deel graag wat zij daar meegaf.

Edith Eva Eger wordt ook wel de ballerina van Auschwitz genoemd. Als 16 jarig meisje heeft zij voor Mengele moeten dansen. Haar vader en moeder zijn daar beide vergast. Zij heeft het concentratiekamp overleefd, samen met haar zus. Ze is naar de VS geëmigreerd, rond haar 50^e psycholoog geworden en zich gespecialiseerd in omgaan met trauma. Ook zelf heeft zij haar eigen trauma’s aanschouwd, deze kunnen integreren in haar leven en zoals ze zelf zegt: de keuze kunnen maken tot vrijheid, dankbaarheid en vergeving.

Ze zei: “Voel wat je voelt! Er is geen vergeving zonder eerst de woede te voelen. Wat je niet voelt, kun je niet helen. Reageer niet op grond van je primaire gevoel van boosheid, angst en frustratie, maar blijf ook niet vastzitten in je gevoelens”. De kernboodschap van Edith Egger is “Je hebt een keuze”. Een keuze tussen gevangen blijven zitten in de wrok van slachtofferschap of vrijheid. Ze vertelde dat ze in Auschwitz een god had ontdekt, die haar als een gids had laten zien hoe haat in liefde veranderd kon worden; die haar had begeleid om eerst diep adem te halen, niet direct te reageren en eerst te voelen wat ze voelde, daarbij te blijven (ook kun je kiezen hoe lang je daar bij blijft), zonder oordeel. Die haar tijdens de Dodenmars, toen ze weigerde als kannibaal te overleven, haar blik richtte op het gras om dat te eten.

Ze ziet het als een opdracht om alles wat pijnlijk was aan te kijken, te voelen en daarin te zoeken naar wat haar gegeven werd. Wat ik heel intrigerend vond is hoe Edith Eva  Eger tegen vergeving aankeek. Het heeft haar veel gebracht om zichzelf te vergeven: dat zij het overleefd had en haar moeder niet. Daarmee gaf ze zichzelf toestemming om vrij te zijn. Vrij van schuld en schaamte. Zichzelf te vergeven stelde haar in staat niet langer gevangen te blijven zitten in “waarom ik? ”, maar te kunnen gaan naar “wat nu?”. Ook om te kunnen gaan naar wat ze werkelijk wil rond haar eigen levenseinde: ze wil graag dankbaar sterven. En zolang ze leeft (inmiddels is ze  91 jaar oud!), een balans te hebben van werken, liefhebben en spelen. Hier vond ze haar bestemming in het leven: God had een plaats voor haar. Toen ze dit zei, raakte ik ontroerd. Wat een liefde sprak daar uit, een welkom, een erbij horen bij een groter geheel. En die plek mogen we innemen, mag ik innemen, hoe geweldig is dat.

Verder riep ze op om compassievolle luisteraars te zijn, de ander uit te nodigen om meer te vertellen en daarmee een helende atmosfeer te scheppen, zodat geheimen gedeeld kunnen worden. Ook te delen wat je echt wil, waarmee we de ander in staat stellen verantwoordelijkheid te nemen en in die zin een “spirituele verloskundige” te zijn. Om een bevalling te begeleiden van de “jij” zoals je bedoeld bent. Een metafoor, die mij aanspreekt, temeer ik sinds 10 dagen oma ben van een prachtige kleinzoon, liefdevol welkom geheten. Liefde, zoals dr. Eger verwoordde, is het vermogen om los te laten. Na zelf ook een proces te hebben doorgemaakt van voelen, voelen en nog eens voelen, heb ik ervaren dat gestolde rouw vloeibaar kan worden (met hulp van anderen) en kunnen ontdekken wat mij gegeven is. En dat liefde dan kan stromen.
En dan nog hebben we elkaar nodig om herinnerd te worden aan dat wat niet automatisch gaat, zoals vanochtend mijn Pilates-trainer mij zei: “Neem de tijd om te voelen wat je voelt”. Ik glimlachte.

Ben benieuwd welke keuze jij hebt gemaakt en welk geschenk jij hebt ontdekt in voelen wat je voelt als het leven pijnlijk is….

In 2017 heeft Edith Eger het boek DE KEUZE geschreven, een enorme aanrader! Ter inspiratie is een deel van het interview van deze masterclass beschikbaar gesteld op YouTube (door publicatiebureau In de Wolken en expertisecentrum Omgaan met Verlies ). Ook op haar website kun je meer informatie vinden: https://dreditheger.com/.

Ik merk, in gesprekken met anderen en ook bij mezelf, dat praten over het levenseinde niet vanzelfsprekend is. Soms kan de aanleiding zijn een vraag naar je wensen voor 2019. Tijdens de jaarwisseling speelde ik met een groep vrienden Openhartig Vuurwerk, een kaartspel om wensen, ideeën en voornemens te delen. Ik houd van zulk soort spellen, tijdens Thanksgiving (een familie-traditie overgehouden aan ons verblijf in Amerika) komen dergelijke vragen ook altijd bij ons op tafel.

De vraag tijdens oud en nieuw was “wat zijn je wensen voor dit jaar?” Een van onze groep zei dat hij zijn administratie op orde wilde brengen, voor het geval hem iets zou overkomen. Dat raakte iets bij mij. De dag ervoor tijdens een wandeling, was die wens bij mij ook omhoog gekomen. Want ook al heb ik in mijn werk in de palliatieve zorg daar de nodige gesprekken over gevoerd, praten over je eigen levenseinde is toch wel even anders. En het regelen nog weer een stap verder.

Dat heb ik afgelopen maanden ook bij andere zorgverleners ervaren, toen we het hadden over besluitvorming in de palliatieve fase. In de cursus Palliatieve Zorg, die ik geef,  zijn we niet alleen bezig met hoe we daarin anderen kunnen begeleiden, maar ook hoe je er zelf in staat. Deze zorgverlener herkende haar neiging de vraag over haar eigen levenseinde te vermijden. Ook herkende ze haar eigen angst, haar doodsangst. Ze had ergens de gedachte dat zodra ze er over zou praten, het noodlot toe zou slaan. Toen ze die angst herkende,  erkende en die ontspande, kwam er ruimte om zich te bezinnen over welke wensen zij nu zelf had. Na het nodige graafwerk werd haar duidelijk wat ze daarin wilde, belangrijk vond. Kon dat vervolgens helder delen met haar man en dochter. Het werd voor haar een bijzonder moment van verbinding. Ik zie uit naar de start van een nieuwe cursusgroep Palliatieve Zorg morgen in Maastricht en 11 april in Tiel!

Wat maakt nou dat het niet vanzelfsprekend is te praten over je levenseinde? Als ik naar mezelf kijk, zie ik mijn zoeken naar harmonie. Het enneagram hielp mij deze drijfveer te herkennen. Het levenseinde brengt afscheid nemen met zich mee. Dat doet pijn, is rauw en hartverscheurend, dat is verre van harmonieus. Logisch dat ons brein dat probeert te vermijden. Ons eigen levenseinde onder ogen zien vraagt dus verduren van ongemak. Terwijl ik dit schrijf merk ik bij mezelf ook nu dat ik de neiging heb te sussen, te bagatelliseren. Overlevingsdelen komen automatisch in werking. Hoe zinvol is het, bij jezelf (en de ander) te herkennen of het gaat om de beleving te verkleinen van iets heel pijnlijks in het hier-en-nu, wat beschermend is en je helpt overeind te blijven. Waar niks mis mee is. Of dat het gaat om het verdringen ervan, op een moment dat we niet hoeven te overleven, maar kunnen leven. Dan kunnen we verantwoordelijkheid nemen vanuit ons gezonde deel om het innerlijk (en je administratie) weer op orde te brengen.

Een praktisch handvat om je wensen naar boven te halen is Het Wensenboekje dat te downloaden is op de website doodgewoonbespreekbaar. Hierin is aan te geven wat in je laatste levensfase belangrijk is, wie je zou kunnen ondersteunen, wat je nog graag zou willen doen, wat en aan wie je wat wil nalaten, waar gegevens te  vinden zijn; of er nog iets is wat je zou willen bespreken en met wie, waar je zou willen sterven; of je alles geregeld hebt, zoals een zorgverklaring over behandelwensen en behandelgrenzen. Belangrijk om ook met je huisarts te bespreken.

In de overtuiging dat we allemaal een gezond deel hebben, bij deze mijn wens voor dit jaar, voor jou en mij: deel wat van belang is, laat (van) jezelf spreken! Zodat we voluit leven tot het einde.

(foto door Matt MacGillivray CC)

Aantal meldingen van euthanasie plots fors lager
Vorige week las ik ’s morgens in de krant een artikel met bovenstaande kop. In de periode 2003 – 2017 steeg het aantal meldingen van euthanasie van minder dan 2000 in 2003 naar ruim 6500 in 2017. Maar de eerste negen maanden van 2018 laten een forse daling zien. Als mogelijke verklaring wordt gegeven: “dokters worden kopschuw ”, sinds er dit jaar naar 5 gevallen van euthanasie strafrechtelijk onderzoek wordt gedaan.

Mij overviel een gevoel van verbazing, toen ik in dat artikel ook las dat mijn eigen huisarts besloten had niet langer euthanasie te verlenen. Vanwege de hete adem in zijn nek door het Ministerie van Openbare Zaken en de Gezondheidsinspectie. Hij bleek in een ander artikel te vertellen over zijn onaangename ervaring te moeten verschijnen voor de toetsingscommissie. Hij had geen moeite met de vragen van de commissie of het afleggen van verantwoording van zijn zorg, maar wel dat hij zich daar realiseerde dat achter de toetsingscommissie het strafrecht huisde. Ook kwam mij het beeld voor ogen van een palliatief arts vrij direct nadat zij euthanasie had verleend. Aangedaan, wit weggetrokken en met de woorden, “het went nooit”. En de woorden van een SCEN arts kwamen op, “ik zie euthanasie als een daad van compassie”. Hij vergeleek het met het genadeschot toedienen aan een dodelijk getroffen soldaat op het slagveld, die ondraaglijke pijn ervaarde. Door een verlossend schot uit zijn lijden verlost.

Mijn gevoel van verbazing ging over in begrip en respect voor de betrokkenheid, het begaan zijn en de moed van deze artsen, om vanuit zorg voor zowel de ander als zichzelf, een keuze te maken, om al dan niet mee te werken aan het verlenen van euthanasie.

Ik besprak het artikel in mijn module Besluitvorming rond het levenseinde, die ik vorige week aan zorgverleners gegeven heb. Bijzonder om ook daar verschillende standpunten tegen te komen. Een zorgverlener, die ervoor kiest om vanuit geloofsovertuiging niet aanwezig te zijn bij de zorg en de uitvoering door een arts van euthanasie. Een andere zorgverlener, die na vier jaar zorg en begeleiding aan haar cliënt, meemaakte dat haar cliënt zijn huisarts verzocht had hem te helpen bij zelfdoding. De cliënt zelf was diep  overtuigd van dit verzoek, vrijwillig en weloverwogen, hij leed uitzichtloos en ondraaglijk. Ook zijn arts was ervan overtuigd, maar de kinderen waren het niet met hun vader  eens en hadden het er erg moeilijk mee. Hoe pijnlijk om aan het levenseinde geen eenheid en harmonie te ervaren! Toen hij echter het drankje begon te drinken, hoorden zijn kinderen de vogels fluiten. Zij zeiden aangedaan “Als de vogels zingen, dan is het juiste moment daar”… Het raakte me. Dat door in het hier-en-nu-te zijn de werkelijkheid aanvaard kon worden en eenheid werd ervaren.

Natuurlijk vraagt het bepalen van het juiste moment een zorgvuldige afweging. Deze wordt beschreven in de wet in de zes zorgvuldigheidseisen, waar een arts aan moet voldoen. Zelf heb ik regelmatig meegemaakt in de terminale zorg, dat er wel een euthanasieverzoek lag, maar dat die niet jaarlijks een update had gekregen, wat wel nodig is. Ook heb ik gemerkt dat het hebben van een euthanasieverklaring op zich al rustgevend is voor de cliënt. Het idee dat uitzichtloos en ondraaglijk lijden vanuit eigen regie voorkomen kan worden. Toch kozen de meeste cliënten uiteindelijk voor palliatieve sedatie. Bijna één op de vier sterft op deze manier, terwijl één op de 20 sterft m.b.v. euthanasie.

Palliatieve sedatie valt onder normaal medisch handelen. Als de levensverwachting minder dan twee weken is en symptomen als pijn, delier of benauwdheid onbehandelbaar zijn, wordt het bewustzijn zodanig verlaagd dat er comfort optreedt. “Je lichaam kiest dan zelf een moment om het leven los te laten”, zoals Bart mooi verwoordt in de wat oudere, maar nog steeds aangrijpende film Kom mij maar halen  

Praten over het levenseinde is niet vanzelfsprekend voor de meesten onder ons, hoe doe je dat nou? In mijn volgende blog ga ik daar op in.

 

Op dinsdag 11 september 2018 biedt Inloophuis De Cirkel Helmond in samenwerking met Ciska Roth van Color Mix en Els Boekhorst van Something Els en hun team, vrouwen getroffen door kanker een gratis verwendag aan, de Bella Donna Dag.

Geconfronteerd te worden met kanker, zet je wereld op zijn kop. Wat kan het dan een verademing zijn om even aandacht aan jezelf te geven. Te ervaren wat het is om met behulp van je ademhaling in het hier-en-nu te kunnen zijn. Te voelen hoe je huid zich kan ontspannen met een heerlijke huidverzorging.  Zien wat kleuren met je doen. Zien hoe een juiste kleur lipstick je doet stralen. Haaradviezen te krijgen na chemo en te genieten van een hoofd-en handmassage.  En hoe bijzonder het is  om lotgenoten te ontmoeten te midden van ontspanningsmomenten.

Tijdens de Bella Donna Dag kunnen 15 vrouwen gratis deelnemen aan workshops: kleur & haaradvies, huidverzorging en visagie. De dag wordt geopend met een workshop Ruimte scheppen door adem en stem. Ook wordt er een gezonde, smakelijke lunch geserveerd. De verwendag begint om 9.30 uur en eindigt rond 14:30 uur. Spreekt zo’n dag je aan en heb je niet eerder mee gedaan, meld je dan aan bij Inloophuis De Cirkel. Email: info@inloophuisdecirkel.nl  of telefoon: 0492-347904.

 

Afgelopen week ben ik naar een begrafenis geweest van de moeder van vrienden. Ze is op de gezegende  leeftijd van 85 jaar overleden. Meer dan de gemiddelde levensverwachting van de vrouw in Nederland (83,1 jaar; bij mannen 79,9). Het verdriet is er niet minder om. Zoals dat van haar kleinzoon, die mooie herinneringen aan zijn oma ophaalde. Over hoe dat ging tussen hen. Inclusief de stiltes die soms ook vielen. Veelzeggend. Het stemde mij ter plekke dankbaar voor de betrokkenheid van mijn eigen (schoon)moeder naar haar kleinkinderen, naar mijn kinderen. De rouwkaart toonde een gedicht van Sterfbed van Jean Pierre Rawie (aangepast) uit 1992:

Mijn moeder sterft; als ik haar hand vasthoud,
voel ik de botten door haar huid heen steken.
Ik zoek naar woorden, maar ze kan niet spreken
en is bij elke ademtocht benauwd.

Dus schud ik de kussens en verschik de deken,
waar zij met krachteloze hand in klauwt;
ik blijf haar kind, al word ik eeuwen oud,
en blijf als kind voor eeuwig in gebreke.

Wij volgen éen voor éen hetzelfde pad,
en worden met dezelfde maat gemeten;
ik zie mezelf nu bij haar bed gezeten

zoals zij bij haar eigen moeder zat:
straks is ze weg, en heeft ze nooit geweten
hoe machteloos ik haar heb liefgehad.

Haar zoon sprak ik hierover. Hem had de eerste zin gegrepen:  Mijn moeder sterft; als ik haar hand vasthoud, voel ik de botten door haar huid heen steken. Zo had hij ook met haar hand gezeten. En daarbij de machteloosheid verdurend van meer willen doen dan hij kon. Maar ook dat hij zo blij was dat o.a. hij erbij was toen ze uiteindelijk rustig insliep.

Eenmaal thuis kwam het beeld naar boven van een stervende client, wiens vrouw handenwringend aan zijn bed ijsbeerde. Ook machteloosheid ervarende. Het idee kwam op haar te vragen de handen van haar man te masseren en vast te houden. En dat heeft ze de verdere middag en avond gedaan. Tot hij stierf. Ze zei dat ze zo blij was dit nog te hebben kunnen doen. Doen wat je hand vindt om te doen. Om nabijheid te ervaren, te verbinden en te kunnen loslaten.

Wil je op de hoogte gehouden worden van mijn volgende blog? Mail naar ciskaroth@gmail met houd mij svp op de hoogte van de volgende blogs!